Porozumienie to nazwa partycypacyjnego procesu badawczego o charakterze interwencyjnym, który prowadziliśmy w Teatrze Powszechnym im. Zygmunta Hübnera w Warszawie pomiędzy 11 września 2018 a 20 września 2019 roku. Jego celem jest kooperatywne wypracowanie tożsamości Teatru w oparciu o założenia demokratycznej instytucji kultury. Założenia te wynikały bezpośrednio z kilkuletniej obserwacji pracy teatru i naszej dotychczasowej z nim współpracy. Słowa „tożsamość” używamy tu w trzech znaczeniach: 1) w związku z programową działalnością teatru i wynikającymi z niej cechami rozpoznawalnymi przez otoczenie jako specyfika tej instytucji; 2) w znaczeniu samoświadomości Teatru Powszechnego, to znaczy – postrzegania i wspólnego rozumienia programu i działalności teatru przez wewnętrzne podmioty, biorące udział w procesie tożsamościotwórczym; oraz 3) w znaczeniu, które odsyła do rzeczownika „zgodność” – chodzi o tożsamość jako zgodność pomiędzy samoświadomością teatru, jego specyfiką rozpoznawaną na zewnątrz, jego strukturą organizacyjną oraz praktykami instytucjonalnymi, czyli procedurami i nawykami obowiązującymi w instytucji. Skutkiem Porozumienia jest ustanowienie Teatru Powszechnego jako feministycznej instytucji kultury.

Proces Porozumienia polegał na przeprowadzeniu wywiadów indywidualnych z ponad pięćdziesięcioma pracownikami i pracownicami Teatru, mających na celu zdiagnozowanie sytuacji w Teatrze, analizę jego tożsamości oraz wypracowanie nowej, a także zebranie wśród pracowników i pracownic teatru, współpracujących z teatrem twórców i twórczyń, organizacji i ruchów społecznych postulatów związanych z jakością pracy w teatrze i jego funkcjami społecznymi. Przeprowadzaniu wywiadów towarzyszyła również analiza dokumentów regulujących pracę teatru. Następnie proces przybrał kształt multilateralnych negocjacji angażujących dyrekcję teatru, pracowników i pracownice z działów artystycznego, technicznego i administracyjnego, funkcjonujące na terenie teatru komisje zakładowe związków zawodowych Solidarność i Inicjatywa Pracownicza, współpracujących z teatrem reżyserów i reżyserki. Ich celem było wypracowanie dwóch dokumentów, których wdrożenie urealnia Teatr Powszechny jako feministyczną instytucję kultury. Wynegocjowane dokumenty to Regulamin Rady Artystyczno-Programowej Teatru Powszechnego im. Zygmunta Hübnera w Warszawie oraz Zasady współpracy twórczyń i twórców z Teatrem Powszechnym im. Zygmunta Hübnera w Warszawie. Podstawą ideową Porozumienia był opracowany przez nas dokument programowy Feminizacja – demokracja – praca. W stronę uspołecznionej instytucji kultury, zaś zwięzłe podsumowanie całego procesu zawiera się w manifeście Teatr Powszechny – feministyczna instytucja kultury.

Proces Porozumienia miał charakter uczestniczący, powstałe w jego ramach dokumenty odzwierciedlające wdrażane w Teatrze Powszechnym procedury ustanawiające Teatr Powszechny jako feministyczną instytucję kultury, wyłaniały się w drodze, niekiedy bardzo gorących, dyskusji. Dlatego w prezentowanych dokumentach można spotkać określenia związane także z demokratyczną i uspołecznioną instytucją kultury. Zdefiniowanie tożsamości Teatru Powszechnego ostatecznie jako feministycznej instytucji kultury następowało stopniowo i nie kończy się wraz z publikacją poniższych materiałów. Przeciwnie: tożsamość ta jest i będzie negocjowana na poziomie codziennych praktyk instytucjonalnych.

Bezpośrednim impulsem do realizacji Porozumienia, były prace współorganizowanego przez Teatr Powszechny obywatelskiego Kongresu Kultury w 2016 r. oraz organizowanego przez Teatr Powszechny w roku 2017 i 2018 Forum Przyszłości Kultury. Wśród omawianych na tych wydarzeniach wątków znalazły się zarówno kwestie uspołecznienia i demokratyzacji instytucji kultury, jak i sprawy pracownicze. Zdecydowaliśmy się przekształcić dyskusje wokół wymienionych tematów w działanie na żywym organizmie instytucji. Oczywistym kontekstem dla pracy nad Porozumieniem jest sytuacja polityczna, dążenie do zawłaszczenia obszaru kultury przez prawicę i opór przed tym zawłaszczeniem, który możliwy jest zarówno ze względu na determinację ludzi kultury jak i decentralizację kultury. Porozumienie wynika z diagnozy lokującej miejskie instytucje kultury, szczególnie w miastach opozycyjnych, jako przestrzenie, gdzie niezbędne jest eksperymentowanie z nowymi formami instytucjonalnymi oraz ich utrwalanie w celu zachowania dobrostanu kultury i rozwijania go jako kontrakcji do destrukcyjnych działań prawicowej hegemonii i władzy.

Bardzo dziękujemy pracownicom i pracownikom Teatru Powszechnego, którzy dzielili się z nami swoją analizą sytuacji oraz propozycjami rozwiązań zaistniałych w teatrze problemów; współpracującym z Teatrem artystom, artystkom i przedstawicielom organizacji społecznych, którzy zaangażowali się w pracę nad Porozumieniem. Jesteśmy szczególnie wdzięczni wszystkim uczestniczkom i uczestnikom procesu za poświęcony nam czas, uwagę i cierpliwość. Realizacja Porozumienia nie byłaby jednak możliwa bez otwartości na krytykę i zgody na ryzyko, z jakim wiąże się interwencja z zakresu krytyki instytucjonalnej wewnątrz publicznej instytucji kultury, którymi wykazali się Paweł Łysak i Paweł Sztarbowski – dyrektorzy Teatru Powszechnego im. Zygmunta Hübnera w Warszawie, biorąc zarazem czynny udział w procesie wypracowywania nowych rozwiązań instytucjonalnych dla teatru oraz definiowania jego tożsamości.

Agata Adamiecka-Sitek, Marta Keil, Igor Stokfiszewski

Teatr Powszechny – feministyczna instytucja kultury

Zasady współpracy twórczyń i twórców z Teatrem Powszechnym im. Zygmunta Hübnera w Warszawie

Rada Artystyczno-Programowa Teatru Powszechnego im. Zygmunta Hübnera w Warszawie. Regulamin

Dokumenty dostępne na licencji CC Creative Commons CC BY-NC-ND 3.0 PL (Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska).